Jeneratör; herhangi bir enerji türünü elektrik enerjisine çeviren makinalardır.
Bu cihazlara, mekanik enerjiyi elektrik enerjisine çeviren makinalar, kimyasal enerjiyi elektrik enerjisine çeviren bataryalar, ışık enerjisini elektriğe dönüştüren fotoelektrik hücreleri, ısı enerjisini elektrik enerjisine çeviren termoelektrik jeneratörler dahildir.
Günümüzde jeneratör denilince akla ilk gelen ise mekanik enerjiyi elektrik enerjisine çeviren makinalardır.
Bu jeneratörler rüzgar yada hidroelektrik enerjileri ile çalışabildiği gibi gündelik hayatta kullandığımız jeneratörlerde dizel, benzin ya da doğalgaz yakıtları kullanılır.
Endüstriyel alanlarda en fazla tercih edilen jeneratör tipi ise dizel yakıtlı jeneratörlerdir.
Jeneratör Teknik Terimleri
Lüzumlu Güç Hesaplama Bilgileri
Kısaltılmış Ölçü Birimleri ve Açıklamaları
P: KW cinsinden elektrik veya mekanik güç
KWm: KW cinsinden (m=mekanik) motor gücü
KWe: KW cinsinden (e=elektrik) gücü
PF: Güç faktörü (Cos.fi. 0.8 veya 1.0)
EEF: Jeneratör Alternatör Verim yüzdesi (%)
I: Amper
U (V): Voltaj veya gerilim
KVA: Gerçek elektrik gücü
Amps: Amper
RPM: Dakikada devir adedi ( revoulation per minute )
Hz veya Cycle: Saniyede meydana gelen alternans (frekans) sayısı
Pd (KWm): Mekanik motor gücü (Kilowat mekanik güç = Not : Dönüş hareketi sağlayan mekanik enerji üreten motorların anma gücü Hp,bhp veya KWmbirimine göre hesaplanır.
Jeneratör satın alırken aşağıdaki şu hususlara dikkat edilmelidir;
1. Jeneratör alırken, konusunda uzman, referansları ve servis hizmetleri bakımından güçlü jeneratör üreticisi firmalar tercih edilmelidir.
2. Jeneratör firması seçiminde, jeneratör test laboratuvarı olan üretici firmalar tercih edilmelidir. Satın alınan jeneratörün imalat sonrası boş yükte çalıştırılarak test edilmeleri, jeneratörün sorunsuz olduğunu göstermez. Jeneratörler ancak tam yükte çalıştırıldıklarında verimlilikleri doğru olarak tespit edilebilir.
3. Jeneratör almadan önce mutlaka uzman bir ekip tarafından güç keşfi yapılmalıdır. En sık yapılan yanlış, jeneratörün kullanılacağı mekandaki cihazların üzerindeki etiketlerine göre güç tespiti yapılmasıdır. Böylece demeraj (kalkınma) akımları gözardı edilmekte ve yanlış jeneratör seçimi yapılmaktadır.
4. Özellikle profesyonel amaçlı satın alınacak jeneratörler için çevresel etkenler (ortam koşulları, irtifa vs..) göz önüne alınarak jeneratör seçimi yapılmalıdır. Bu hizmetleride ancak konusunda uzman şirketler verebilmektedir.
5. Jeneratörler arasında sadece fiyat kıyaslaması yapmak yanlıştır. Unutulmamalıdırki jeneratörler çoğunlukla acil enerji ihtiyacını karşılamak ve uzun yıllar performanslı bir şekilde çalışmaları beklentisi ile alınırlar. Bu yüzden kaliteli malzemeler kullanılarak imal edilmiş jeneratörleri almak ve ucuz ürünleri tercih etmemek, uzun vadede daha karlı olacaktır.
6. Jeneratörler, motor, alternatör markası ve menşei belirtilmiş satış sözleşmesi ile satın alınmalıdır.
7. Jeneratör alımında periyodik bakımlar ile ilgili bilgi istenmelidir.
8. Satın alıncak jeneratörün (özellikle motor için) yedek parçaları kolay bulunabilir olmalıdır.
9. Ses izolasyon kabini ya da römork ile satın alınacak jeneratörlerde, bu kısımları da kendisi üreten şirketler tercih edilmelidir.
Ses izolasyon kabinleri basit bir ürün gibi görünsede, hava sirkülasyonu, kolay taşıma, ses yalıtım kalitesi, IP koruma sınıfı, yakıt tankı bölmesi, boya gibi üretim bölümleri bakımından yüksek teknoloji ve uzmanlık gerektirir.
10. TSE, CE, ISO gibi sertifikalı jeneratörler tercih edilmelidir.
Jeneratörün kullanılacağı mahal ile ilgili aşağıdaki unsurların ortalama değerleri dikkate alınması uygun olur.
a) Jeneratörün kurulacağı yer denizden yüksekliği
b) Jeneratörün kurulacağı yerdeki yıllık ortalama nem yüzdesi
c) Jeneratörün kurulacağı yerdeki yıllık sıcaklık ortalamaları
Günümüzde en çok tercih edilen jeneratör tipleri, endüstriyel dizel motorlu jeneratörler ile portatif tip küçük jeneratörlerdir. Endüstriyel tip jeneratörler, 24 saat sürekli kullanıma uygun olarak tasarlanmış olup uzun yıllar kullanıma uygun olarak imal edilirler. Portatif jeneratörler ise, genellikle 3-5 saatlik enerji ihtiyaçlarını karşılama amacı ile kullanılırlar.
Endüstriyel tip jeneratörlerde en önemli kısımlar motor ve alternatördür. Her üretici kendine göre değişik motor markaları (RDE, Yavuz, Volvo, Cummins, Perkins, MTU…vs) ve alternatörler (Senkron, Leroy Somer, Stamford, Marathon…vs) kullanarak jeneratör imal eder.
Bu tip jeneratörler yüksek desibelde ses ürettikleri için genellikle Ses İzolasyon Kabinleri ile tercih edilirler. Jeneratörlerin taşınması gereken durumlarda ise Römorklu tip jeneratörler tercih sebebidir.
Endüstriyel jeneratörler Alçak Gerilim ile Orta ve Yüksek Gerilim jeneratörleri olarak isteğe bağlı olarak imal edilirler. Ev ve işyerlerinde kullanılan jeneratörler alçak gerilim jeneratörleridir. Bu jeneratörlerden 50-60Hz. monofaze (240V) ve trifaze (380V) çıkış alınabilir.
Jeneratörlerin en önemli kısımlarından biriside Kontrol ve Dağıtım panolarıdır. Kontrol panoları jeneratörlerin otomatik ve manual çalıştırılması, elektriksel değerlerin izlenmesi ve arızaların tespitinde kullanılan bölümdür.
Jeneratörün nedir bölümündede söylediğimiz gibi günümüzde en yaygın olan jeneratörler mekanik enerjiyi elektrik enerjisine çeviren jeneratörlerdir. Bu jeneratörleri oluşturan sistemler şunlardır;
– Motor
– Alternatör
– Kontrol paneli
Alternatör üç parçadan oluşur
1. Hareketin iletildiği eksen etrafında döndürülen motor kısmı.
2. Rotorun içinde döndüğü, elektrik bağlantılarının yapıldığı sabit kısım olan strator.
3. Voltajı sabitleyen elektronik voltaj regülatörü.
Kontrol Paneli jeneratörün çalışması, ayarların yapılması ve takibi için gerekli olan, gösterge ve diğer elektriksel donanımların bulunduğu kısımdır.
Dinamo denilen elektromanyetik jeneratörde bir bobin, manyetik alan içinde endüksiyon çizgilerini kesecek şekilde hareket ettirilir. Elektrostatik jeneratörde (Van de Graaf jeneratörü, Wimshurst makinası) mekanik enerji, elektrostatik endüksiyon veya sürtünme ile üretilen eşit ve zıt elektriki yüklere bölünerek sarf edilir.
Jeneratörler, en küçük tesisten en büyüklerine kadar değişik büyüklük ve kapasitelerde imal edilir. Alternatif yani dalgalı akım üretenlerine alternatör, doğru akım üretenlere de, doğru akım jeneratörleri veya dinamo denir. Sonuçta elde edilen ister AC (alternatif akım) olsun ister DC (doğru akım) olsun elektrik enerjisinin kaynağı aynıdır. Sadece makinanın taslağı değişiktir.
Bir jeneratörü çalıştırmak için gerekli mekanik enerji, su türbini, buhar türbini, içten yanmalı motor veya gaz türbini gibi ilk hareketi veren aletlerle sağlanır. Mekanik enerjiyi elektrik enerjisine çeviren iki tip ana makina vardır: Alternatif akım AC jeneratörleri ve doğru akım DC jeneratörleri. Elektrik enerjisinin çoğu günümüzde AC jeneratörleri ile üretilir ve bu aletlere Alternatör adı verilir. AC, İngilizce Alternatif Current (Alternatif Akım) kelimelerinin baş harfleri; DC ise Direct Current (Doğru Akım) kelimelerinin baş harfleri alınarak kullanılmaktadır. Alternatörler, senkron jeneratörler de denilen makinalar, hemen hemen bütün buharlı ve su enerjisi ile güç elde eden santrallerde esas jeneratörlerdir. Çünkü transformatörler alternatif voltajı kolaylıkla yükseltir ve alçaltır. Elektrik enerjisinin, uzak mesafelere nakli için yüksek voltaj, dağıtım ve kullanım için düşük voltaj uygundur.
Çalışma prensibi: Elektrik jeneratörlerinin çoğunun çalışma teorisi Faraday kanununa dayanır. Bir tel bobini çevreleyen manyetik akım çizgi sayısı (maxwell) değiştirildiğinde, bobinde manyetik akıya göre değişen sarım sayısıyla orantılı bir elektromotor kuvveti hasıl olur. ani voltaj değeri E = -n (df)/dt)10-8 volttur. Burada n sarım sayısı, f maxvell olarak manyetik akı ve t saniye cinsinden zamandır. Eksi işareti, indüklenen voltajın, kendisini hasıl eden kuvvete zıt olduğunu belirtir. Jeneratörün bir parçası diğerine göre mekanik olarak hareket ettirildiğinde jeneratör sargılarında voltaj indüklenir, böylece armatür sargıları adı verilen bobin çevresinde manyetik akı meydana gelir. Manyetik akı sürekli mıknatısın, DC alan sargısından veya AC kaynağından elde edilebilir.
Yapısı: Uygulamada, kalıcı manyetik alanlar sadece küçük jeneratörlerde kullanılır. İndüksiyon jeneratörleri hariç, büyük jeneratörler DC alan sargılarıyla teçhiz edilmiştir. Alan sargıları çoğu DC jeneratörlerinin statorüne, AC jeneratörlerinde alan sargıları normal olarak rotoruna sarılmıştır. Alan sargıları sadece alçak voltaj ve güce dinamodan elektrik cereyanı nakleden iki tele ihtiyaç gösterir. Bunlar dönme kuvvetlerine karşı kolaylıkla izole (tecrit) edilirler.
Akı değişmesine tabi olmayan manyetik devrenin herhangi bir kısmı katı çelikten olabilir. Buna DC makinalarının alan kutupları ve bazı AC jeneratörlerinin bütün döner alan yapısının kısımları dahildir.
Jeneratörlerin özel tipleri: Beşgen kutuplu jeneratörler (Homopolar Generator: HPG): Bu doğrudan doğruya, doğru akım üreten tek makinadır. Bütün diğer tür DC jeneratörleri armatür sargılarında AC üretir ve sonra komütatör vasıtasıyla AC’yi DC’ye dönüştürür. HPG armatür sargılarına veya komütatöre sahip değildir. Bu fark bu jeneratörün çok sağlam bir makina olmasına sebep olur. HPG ilk elektromekanik jeneratör olmasına rağmen, sonuncu olarak uygulama sahasına girmiştir.
Manyeto Hidrodinamik Jeneratör: Bu jeneratör esas itibariyle, yüksek bir hızla fışkırtılan elektriki bakımından iletken gazdan (iyonize gaz), iki elektrottan ve manyetik alan hasıl eden alan sargılarından ibarettir. Bu jeneratörler henüz çok etkin değildir. Çünkü gazı yeteri derecede iletken hale getirmek için yüksek bir sıcaklık veya büyük miktarda potasyum gereklidir.
Yüksek frekans jeneratörleri: Elektrik cihazının minimum ağırlığı ve ebatı önemli olduğunda, 60 Hertzden yüksek frekanslar özellikle kullanışlıdır. Mesela 400 Hertz, güç kaynağı yaygın olarak uçakta kullanılmaktadır.
Michael Faraday 1831 yılında elektrik üretebilen “Faraday disk” adında küçük bir jeneratör üretmiş ancak onun bu icadı o yıllarda büyük teknolojik atılımlara neden olmamıştır.
1850’li yıllarda ise artık seri olarak üretilmeye başlayan dinamolar ilk kez yaygın olarak aydınlatma amacıyla kullanılmıştır.
1880’de Thomas Edison ve Joseph Swarm elektrik ampulünü bulunca, jeneratörlere ve güç kaynaklarına büyük ihtiyaç duyulmuştur. Edison şirketi 1882’de New York’ta, Londra’da ve Milan’da elektrik enerjisini aydınlatmada kullanmak için DC üreten merkezler kurmuştur.
Bundan az sonra DC ve AC akımlarının kullanılması hakkında tartışmalar başlamıştır. 1890 yılının başlarına kadar olan transformatörlerdeki ve jeneratör sistemlerindeki gelişmeler sonucunda Amerikalı Nikola Tesla AC’nin elektriki güç naklindeki kullanım avantajlarını ispat etmiştir. AC jeneratörlerini kullanan ilk büyük hidroelektrik santrali ise Niagara şelalesinde 1895’te açılmıştır.
Günümüzde ise jeneratörler hayatımızın vazgeçilmez unsurlarından biri durumuna gelmiştir. Son zamanlarda ise, robot ve makinalar için nano jeneratörler geliştirilmektedirler.
KARJEN jeneratörünüz için, tüm sarf malzemesi ve yedek parçaları bölge bayilerimizden temin edebilirsiniz. Ayrıca her marka motor, alternatör ve jeneratör setiniz için oluşabilecek yedek parça taleplerinizde KARJEN`den bilgi ve teklif alabilirsiniz.
Jeneratör setinizle birlikte gönderilen Bakım ve Kullanım Kitaplarında yer alan takvimlere uymalısınız. Bununla birlikte bir takım faktörler bakım ve kontrol sıklığını artırmanıza neden olabilir. Çalışma sıklığı ve süresi, yük durumu, yağ-yakıt kalitesi, ortam sıcaklığı, kirli-tozlu ortam, vs. Bakım, kontrol ve aşınan malzemenin (motor yağı, filtreler, V kayış, antifriz, enjektör, vs) zamanında değişiminden kullanıcı sorumludur. Her 2-3 ayda bir genel kontrollerin, ayar ve testlerin yapılmasını tavsiye ediyoruz. Çalışma saati dolmasa dahi yılda bir kez genel bakım ve motor yağı-filtre değişimi yapılmalıdır. Ayrıca haftada bir kez jeneratör setinizi 10-15 dk kadar yükte test etmelisiniz.
Jeneratör setinizle ilgili bakım ve kontrollerin güvenli, doğru ve ekonomik şekilde yapılması için KARJEN bölge bayilerine başvurunuz.
KARJEN ürünleri, parça ve imalat hatalarına karşı garantilidir. Garanti süresi ve kapsam detayları için ürününüzle birlikte gelen dokümanları inceleyiniz veya alım yaptığınız temsilcimize danışınız.
Jeneratör setinin etiket değerlerinde belirtilen kapasitenin üzerinde kullanılması kadar düşük yüklerde kullanılması da sakıncalıdır. Bu şekilde kullanım motor ömrünü kısaltacağı gibi ciddi hasarların oluşmasına da neden olacaktır. Özellikle büyük güçteki jeneratör setlerinin kullanımında bu duruma daha çok dikkat edilmelidir.
Jeneratör setinin 1 dakikadaki dönme sayısıdır. Genelde, motor ve alternatörler 50Hz için 1500 devir/dak. veya 3000 devir/dak., 60Hz için 1800 devir/dak. veya 3600 devir/dak. olarak üretilirler.
Jeneratör setinin etiketinde çalıştırılabileceği kategori (Standby, Prime, Continuous) belirtilmiştir. Bu çalışma koşullarının üzerinde kullanmak şu problemlere neden olacaktır:
• Motorun aşırı ısınması
• Motordaki aşınmaların artması
• Alternatör sargılarının aşırı ısınması
• Yağlama yağının incelmesi ve yağ basıncının düşmesi
• Motor ömrünün kısalması
Tüm jeneratör setleri egzoz, motor gövdesi, fanlardan kaynaklı ses üretirler. Kurulumun yapılacağı yere göre tedbirler almak gereklidir. KARJEN ses izolasyon kabinleri maksimum ses kontrolünü sağlayarak optimum çözümü sağlamaktadır.
Jeneratör setinin gücünün belirlenmesi bir uzmanlık işidir ve birçok faktöre bağlıdır.
Çalışma kategorisinden yüklerinizin özelliklerine, ortam şartlarının ürün opsiyonlarına kadar birçok dikkat edilmesi gereken husus vardır. Bu konuda KARJEN veya bölge bayilerine başvurarak yardım alabilirsiniz.
Her model jeneratör farklı bir takım aksam ve opsiyonlara sahip olabilir.
Başlıca aksamlar şunlardır:
• Motor
• Alternatör
• Radyatör
• Şasi
• Günlük yakıt tankı
• Akü
• Kontrol Panosu
• Transfer Panosu
Jeneratör setinin uzun yıllar sorunsuz hizmet verebilmesi için yer seçimi ve kurulumun doğru yapılması gereklidir. Detaylı bilgi için her aşamada KARJEN`e başvurabilirsiniz.
• Yer Seçimi: Öncelikle jeneratörü nereye yerleştirmek istediğinize karar vermelisiniz. Kapalı bir ortama yerleştirilecekse özellikle havalandırma ve egzoz uzatmasına dikkat edilmelidir. Dış ortama yerleştirilecekse kabin ve platform konularına dikkat edilmelidir.
• Zemin: Düz, su birikmeyecek şekilde olmalıdır. Bir platform yapılarak güvenli bir yükseklik oluşturulabilir. Ayrıca dış ortamdaki jeneratör üzerine koruyucu bir sundurma yapmakta fayda vardır.
• Havalandırma: Alternatörden, motordan ve radyatördeki motor soğutma suyundan yayılan ısıyı motor ile radyatör arasına monteli itici bir fan vasıtasıyla sistemden uzaklaştırmak için yeterli havalandırmaya sahip bir odaya veya alana yerleştirilmesi gerekmektedir. Aynı zamanda taze hava girişi sağlanmalıdır.
• Yakıt Sistemi: Yakıtın sürekli ve temiz olarak sağlanması gereklidir. Manuel veya otomatik dolum yapılabilir.
• Egzoz Sistemi: Motor egzozundan çıkan sesin azaltılması ve zehirli gazın güvenli bir şekilde atmosfere atılması sağlanmalıdır.
• Elektrik Sistemi: Tüm elektrik bağlantıları verilen şemalara ve genel kurallara uygun olarak yapılmalıdır.
Senaryoya bağlı olarak jeneratörünüz aşırı yüklenmiş ve düşük yükte çalışmak zorunda kalmış olabilir. Bu da jeneratörünüzün ekonomik ve işletme verimliliğini düşürecek ve ömrünü kısaltacak, hasarlara neden olabilecektir. Bu durumlarla ilgili bilgileri vermiştik. Jeneratörünüzü etiketinde belirtilen veya temsilcimiz tarafından size bilgisi verilen kategoride kullanınız. Bu durum garanti kapsamını da ilgilendirmektedir.
Jeneratörlerin yakıt sarfiyatı, yük durumuna bağlı olarak değişir. Karjen, yakıt tanklarını jeneratör seti tam yükünde en az 8 saat çalışacak şekilde dizayn etmektedir. Yük azaldıkça bu süre uzayacaktır.
Jeneratör setleri, en az haftada bir kez 10 dakika yükte test çalışması yaptırılmalıdır. Uzun süre kullanılmayacak ise “Bakım ve Kullanım Kitabı”nda yer alan depolama işlemi yapılmalıdır. Bu konu jeneratörün sağlığı açısından çok önemlidir ve mutlaka yetkili servislere yaptırılmalıdır. Uzun süreli depolama işleminden sonra devreye alma işlemi için de yetkili servisten yardım almalısınız. Bu konu garanti kapsamını da ilgilendirmektedir.